Wiersze i rymowanki w edukacji wczesnoszkolnej 

Wiersze oraz teksty rymowane były wykorzystywane przez nauczycieli w nauczaniu początkowym niemal od zawsze. Chętnie sięgamy po propozycje klasyków, takich jak Jan Brzechwa czy Julian Tuwim, po bardziej współczesne utwory Doroty Gellner czy Ewy Stadtmüller, a także po wiersze wielu innych autorów. 

Kiedy sama uczęszczałam do szkoły, czytaliśmy wiersze, były one omawiane oraz recytowane z okazji różnego rodzaju uroczystości szkolnych. 

• Czy jednak, oprócz tych dość oczywistych działań, możemy ciekawie i nietuzinkowo zachęcić młodych odbiorców do sięgania po tego rodzaju literaturę? 
• Czy w czasach technologii TIK, która zajmuje w naszym życiu, a przede wszystkim w życiu coraz młodszych dzieci tak wiele miejsca, uda się zaszczepić uczniom chęć do czytania wierszy, a w związku z tym przeżywania wspaniałych emocji?

Moim zdaniem jest to możliwe i bardzo potrzebne. W tym artykule przedstawię sposoby na wykorzystanie wierszy i tekstów rymowanych w codziennej pracy z uczniami. W pracy bardzo trudnej i wymagającej ogromnej kreatywności, ponieważ dotyczy ona uczniów klas 1–3, którzy najlepiej uczą się poprzez codzienne przeżycia, działanie, doświadczanie pozytywnych emocji.

Myślę, że nie tylko ja, ale również wielu nauczycieli, którzy uczą w najmłodszych klasach, zauważa, że uczniowie coraz mniej chętnie wypowiadają się na dowolny czy też podany temat. Jeśli chodzi o pierwszą sytuację, wydaje się, że nie jest tak źle, jednak często wypowiedzi uczniów są niespójne, niepoprawne gramatycznie. Oczywiście budowania prawidłowych wypowiedzi dzieci dopiero się uczą.

Możemy potraktować to jako proces, który niebawem z dużym prawdopodobieństwem zakończy się sukcesem. Gorzej jednak, jeśli w wypowiedzi nawet na temat przyjazny i bliski dzieciom uczniom brakuje odpowiedniego słownictwa do wyrażania swoich emocji czy też konstruowania bardzo prostych przekazów. Aby móc się wypowiedzieć na dany temat lub o nim napisać, najpierw należy na ten temat przeczytać odpowiednią literaturę lub doświadczyć sytuacji, o której możemy potem opowiedzieć. 

Uczeń, który dużo czyta, poszerza słownictwo, tym samym ma już niejako w swoim umyśle zasób wyrazów dotyczących różnych rzeczy, dzięki czemu z łatwością udziela odpowiedzi na pytania i jest chętny do swobodnych wypowiedzi.

Od czterech lat jestem autorką wierszy dla dzieci, które umieszczam na swoim blogu, a przede wszystkim staram się wykorzystywać wiersze, które piszę, w swojej codziennej pracy z uczniami. Przedstawię teraz kilka zabaw i zadań, które być może przydadzą się w Państwa pracy na lekcji.

Dzień z wierszem

Zacznę od propozycji, która według mnie jest bardzo ciekawa i ogromnie pobudza wyobraźnię oraz kreatywność. W swojej pracy spotykamy się z wieloma dniami specjalnymi, które obchodzimy w klasach według uznania, np.: Dzień Dziecka, Dzień Dinozaura, Dzień Szelek. Ja proponuję, aby zorganizować w klasie Dzień z wierszem.

Propozycje, które podam, można wykorzystać w owym dniu, będzie ich jednak dość dużo, dlatego można też po nie sięgać na poszczególnych lekcjach w miarę potrzeb i możliwości uczniów danej klasy.

Dzień z wierszem wypada zacząć od krótkiej rymowanki, takiej, którą wymyśli nauczyciel. Może pojawić się tutaj obawa, że nie potrafimy czegoś takiego wymyślić albo będzie to mało poetyckie i nieatrakcyjne dla uczniów. Chodzi jednak o to, aby i nauczyciel, i uczniowie próbowali bawić się propozycjami zadań, tworzyć słowa (elementy słowotwórstwa) oraz łączyć to wszystko w pewną całość. Tym lepiej, jeśli będzie to śmieszne i ciekawe, ponieważ zapewni miłą atmosferę w klasie.

Na początku zajęć nauczyciel powinien powiedzieć krótki wierszyk, np.: „Witam was serdecznie i o zdrowie pytam grzecznie”. Następnie przedstawia ideę dnia oraz jak będzie on wyglądał. Co możemy zaproponować uczniom? Odpowiedzi w formie krótkich rymowanek. Tworzenie dwóch wyrazów rymowanych składających się z czasownika i rzeczownika.

Rymowane dyktando. Pisanie dyktand z zasady nie należy do ulubionych aktywności uczniów, jednak jeśli połączymy dyktando z dyktandem „biegającym” do tego rymowanym tekstem oraz kilkoma szansami na zapamiętanie odpowiedzi, to uzyskamy lepsze zapamiętanie tekstu przez uczniów oraz świetną zabawę.

Dyktando nie musi być oceniane, liczy się nauka przez zabawę i aktywizacja uczniów. Jeśli mamy już jakiś gotowy tekst, wiersz lub rymowankę, możemy znajdować w nim części mowy, samogłoski, spółgłoski, trudności ortograficzne, zapamiętywać, przepisywać z pamięci lub ze słuchu.

Możemy również zaproponować rymowanki klasowe w grupach na dowolny lub wybrany temat. Jednym z warunków może być zawarcie w rymowance słowa lub kilku wspólnie ustalonych słów. Kolejnym działaniem może być stworzenie swojego wiersza lub dopisanie innych zwrotek do tych, które już powstały.

Wspólny wiersz klasowy, w którym każdy ma swój udział, to propozycja, która pozwoli włączyć w lekcję całą klasę.

Kolejna zabawa to rymujące się słowa. Jeden z uczniów mówi słowo, a drugi ma za zadanie wymyślić do niego rym. Wariant tej zabawy to zamiana rymującego się słowa na inne, które rymuje się z niewymienionym słowem. Wiersze bardzo dobrze współdziałają z oprawą plastyczną i muzyczną, dlatego ilustracja do wiersza lub jego swobodna interpretacja to zawsze ciekawa propozycja dla najmłodszych dzieci.

Wiersze i rymowanki to również okazja do wykorzystania zabaw dramowych. To bardzo dobra sytuacja, aby przybliżać uczniom tematy związane z emocjami i ukazać te emocje poprzez ciekawą formę, jaką jest wiersz połączony z grą aktorską.

Klasowa księga poezji – Wiersze i rymowanki

Według mnie ciekawym pomysłem dla uczniów będzie stworzenie Klasowej Księgi Poezji. W owej księdze powinny znaleźć się wiersze o tematyce najbliższej dzieciom, wybranej przez samych uczniów.

Może być to również księga tematyczna, a wiersze mogą traktować o przyrodzie, emocjach, rodzinie czy szkole.

Układanie krótkich dwuwierszy to moja kolejna propozycja pozwalająca na kreatywność i bardzo pobudzająca wyobraźnię.

Mogą to być takie teksty rymowane, jak np.: „Stokrotka na łące, szeptała coś biedronce”, „Żabka pluska się w stawie, ciągle myśli o zabawie”. Dość trudną, ale moim zdaniem oryginalną propozycją, jest godzina lekcyjna lub dzień pod hasłem: „Rymujemy nie mówimy i tym dzisiaj się bawimy”. Ważna jest tutaj zabawa, pomysłowość oraz słowotwórstwo. Jeśli na lekcji rymujemy, np. zadając pytania, nie znaczy to, że nie możemy ich zadać tradycyjnie. Gdy mamy pomysł, rymujemy, jeśli nie, po prostu mówimy. Możemy ustalić, że odpowiadamy lub pytamy, rymując, pozdrawiamy się albo żegnamy, rymując. Możemy rymować również w każdej innej sytuacji według naszych ustaleń z klasą.

Wiersze są również świetną bazą do ćwiczeń motoryki małej, tak ważnej nie tylko podczas pisania w klasie. Wszelakie zabawy paluszkowe do wiersza, które wymyślimy na bieżąco, aby poćwiczyć rękę, będą służyć nam jako ogromna pomoc w ćwiczeniach sprawności manualnej.

Wiersze możemy również czytać, a najlepiej czytać je z odpowiednią intonacją, głośno, cicho lub próbować przekornie przeczytać wiersz z inną emocją, niż jest w nim zawarta. Muzyka i wiersze to również doskonali kompani. Wystukiwanie, wyklaskiwanie, rytmizacja wiersza pozwalają na uwolnienie różnych emocji oraz na doskonalenie umiejętności liczenia, czyli niejako „po drodze” ćwiczymy matematykę.

Inną propozycją będzie poruszanie się w rytm wiersza lub poruszanie się w rytm emocji w nim zawartych, np.: wyliczanie – szybkie ruchy, spadające krople deszczu – wolne ruchy, wykrzyknik – ruch gwałtowny, kropka – bezruch.

Ostatnią propozycją będą puzzle z wierszami. Należy przygotować pocięty wiersz i poprosić uczniów, aby złożyli go w rymującą się całość. Dla utrudnienia podanych może być kilka dobrych wariantów, należy wybrać najlepszą możliwą opcję.

Pamiętajmy, że nie zmuszamy uczniów do rymowania, a jedynie zachęcamy do działania. Myślę, że nawet uczniowie mało zaangażowani po pewnym czasie chętnie będą bawić się słowem i układać proste rymowanki. Zachęcam do skorzystania z wyżej wymienionych propozycji. Mam nadzieję, że uczniowie z wielu klas coraz chętniej będą sięgać po wiersze, a tym samym poszerzać swoje słownictwo oraz będą przeżywać piękne emocje podczas tworzenia swoich wierszy.

Artykuł napisany przez – Anna Mila – nauczycielka edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, autorka wierszy dla dzieci.

Wiersze i rymowanki – Niewidzialny przyjaciel. 

Niewidzialny przyjaciel szumi między drzewami.

Nawet gdy go nie widzisz, on i tak jest tu z nami. 

Liście drzewom uczesze, na polanę już zmyka, 

w całym lesie się niesie jego piękna muzyka. 

Szumi, gwiżdże i świszczy, pędzi ponad lasami, 

mknie lub cicho przysiada na ławeczce wraz z nami. 

W ciepły dzień skroń ochłodzi, da wytchnienie dla ludzi, 

z motylami też lata, on się nigdy nie nudzi. 

Porwie liście do góry i zatańczy z listkami, 

dmuchnie w skrzydła i ptaki znowu lecą nad nami. 

W chowanego się bawi z praniem mokrym na dworze, 

a gdy dmucha tak mocno suszyć nam go pomoże. 

Gdy już wszystko zobaczy w inne miejsca wędruje, 

w nowych miejscach muzykę swą szumiącą maluje. 

Jeśli spodobał Ci się ten artykuł bądź koniecznie na bieżąco! Obserwuj mnie na facebooku – tam również przeczytasz wartościowe treści.

Przeczytaj również:

• Kołysanki dla dzieci
• 6 Czynności wspierających naukę mówienia